Petycje w ministerstwach
6 listopada minęły dwa miesiące od kiedy zaczęła obowiązywać ustawa o petycjach. Jak w praktyce wygląda jej stosowanie?
Instytut Spraw Publicznych rozpoczyna prowadzenie regularnego monitoringu funkcjonowania ustawy w pierwszym roku jej funkcjonowania, by poznać praktykę stosowania nowych przepisów zarówno przez instytucje rozpatrujące petycje, jak i składających je. Monitoringiem obejmujemy samorządy w Polsce oraz ich jednostki organizacyjne, administrację rządową i organizacje społeczne. Cykl tekstów, które będziemy w jego ramach przygotowywać rozpoczynamy od zaprezentowania wyników przeprowadzonej w pierwszych dniach listopada br. analizy stron internetowych i biuletynów informacji publicznej wszystkich ministerstw.
Przegląd ten wskazuje, że nadal ponad 40% wszystkich ministerstw (Finansów, Gospodarki, Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Obrony Narodowej, Skarbu, Sportu i Turystyki, Spraw Zagranicznych) nie publikuje na swoich stronach internetowych żadnych informacji na temat petycji, podstawy prawnej tego mechanizmu, możliwości i sposobów złożenia petycji. Z ich stron nie dowiemy się także, czy jakieś petycje zostały przez obywateli do nich złożone ani nic na temat sposobu ich załatwienia.
Brak takich informacji uniemożliwia dokonanie rzetelnej oceny skali korzystania przez obywateli z tego mechanizmu w odniesieniu do urzędów administracji rządowej. Należy jednak przypuszczać, że nie jest ona duża, a potwierdzeniem tego mogą być dane publikowane przez pozostałe ministerstwa. Łącznie złożono w nich w ostatnim czasie zaledwie 19 petycji, z czego najwięcej 6 wniesiono do Ministerstwa Środowiska, 3 do Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju i tyle samo do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Nie było wśród nich żadnego przykładu petycji wielokrotnej, a więc petycji dotyczącej tej samej strony złożonej przez więcej niż jednego podmiot (art. 11 ustawy o petycjach).
Najbardziej rozbudowane informacje na temat możliwości złożenia petycji, samej idei tego mechanizmu i możliwości jego wykorzystania publikuje Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW) oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS). Na ich stronach znajdziemy podstawowe informacje na temat tego, kto może złożyć petycje, czego mogą one dotyczyć, co powinny zawierać i w jakiej formie być złożone. Na stronie MPiPS znajdziemy ponadto przykładowy formularz petycji, który może stanowić ułatwienie dla osób zainteresowanych złożeniem petycji, lecz raczej drogą pisemną. Natomiast mimo tego, że ustawa przewiduje możliwość złożenia petycji za pomocą środków komunikacji elektronicznej, tylko cztery ministerstwa – Spraw Wewnętrznych, Sprawiedliwości, Środowiska oraz Administracji i Cyfryzacji dokładnie wskazują, jaką formę elektronicznego złożenia petycji dopuszczają, podając konkretne adresy mailowe i w dwóch wypadkach także możliwość skorzystania przez obywateli z elektronicznej platformy usług administracji publicznej ePUAP. Jedynie MSW stworzyło formularz umożliwiający elektroniczne przesłanie petycji. W praktyce więc w wielu przypadkach obywatelom pozostaje do dyspozycji jedynie forma pisemna, co dla niektórych grup obywateli: ludzi młodych (dla których Internet jest podstawowym źródłem wiedzy i informacji o świecie), czy osób z niepełnosprawnościami może stanowić istotne utrudnienie w skorzystaniu z przysługującego im prawa do petycji.
W tym kontekście warto też wskazać, że jedynie MSW publikuje na swoich stronach informację dla osób, które chcą złożyć petycję przy pomocy tłumacza Polskiego Języka Migowego (PJM), Systemu Językowo-Migowego (SJM) lub Sposobu Komunikowania się Osób Głuchoniewidomych (SKOGN). MSW informuje również na swoich stronach o możliwości przyjmowania obywateli w sprawach petycji przez członków kierownictwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Wskazane są także konkretne godziny dyżurów przedstawicieli kierownictwa MSW związane z przyjmowaniem obywateli w sprawach petycji. Jest to warta uwagi praktyka, godna docenienia zwłaszcza na tle innych analizowanych instytucji, w których brakuje danych kontaktowych do osób, które na przykład mogłyby udzielić informacji czy wskazówek obywatelowi chcącemu przygotować petycję. Niekiedy natomiast na stronach pojawiają się dane dotyczące komórki organizacyjnej, do której kierowana jest petycja i która jest odpowiedzialna za jej rozpatrzenie. Z punktu widzenia obywatela składającego petycję jest to również warta odnotowania kwestia. Ułatwia mu ona bowiem śledzenie losów złożonej petycji i w razie potrzeby skontaktowanie się z osobą mogącą udzielić mu informacji w jej sprawie. Pomocne w tym kontekście są także informacje dotyczące przebiegu postępowania związanego z rozpatrywaniem petycji – jego złożenia, zasięganych opinii, przewidywanego terminu czy sposobu załatwienia sprawy. Zgodnie z art. 8, ustawy o petycjach tego typu dane powinny być aktualizowane niezwłocznie. Zaobserwowana praktyka wskazuje, że tam, gdzie publikowane są składane petycje, zarazem rzeczywiście dopełniany jest obowiązek wskazania daty ich złożenia. Nie wszystkie analizowane instytucje wskazują już jednak na przewidywany termin rozpatrzenia petycji. W jednym wypadku została opublikowana informacja nt. zasięganych opinii. Na stronach trzech ministerstw znajdziemy również odpowiedzi na złożone petycje wraz z uzasadnieniami. Na tym etapie trudno jednak ocenić sposób rozpatrywania złożonych petycji, w większości wypadków bowiem nie minął jeszcze wskazany termin ich załatwienia.
Ogólnie jednak można stwierdzić, że informacje dotyczące petycji na stronach internetowych analizowanych instytucji są nieuporządkowane i chaotyczne. Brakuje na przykład rejestrów petycji, ich zbiorczych zestawień, które umożliwiałyby szybkie odnalezienie poszukiwanej petycji, na przykład według daty jej złożenia, czy na przykład tematu. Nieczytelna i nieprzejrzysta bywa również ścieżka dostępu do publikowanych na stronie informacji na temat petycji. Najczęściej można je odnaleźć na oddzielnej podstronie poświęconej petycji (takowe posiada siedem ministerstw), poprzez zakładkę kontakt z urzędem bądź składanie skarg i wniosków (w jednym wypadku jest to zakładka „petycje, skargi i wnioski”, ale zawartość tej podstrony nie odnosi się już w żaden sposób do petycji). Jak jednak wspomniano wcześniej, ponad 40% analizowanych instytucji jak dotąd nie zamieściła jeszcze na swoich stronach nawet tych najbardziej podstawowych informacji na temat petycji i możliwości ich złożenia. Należy to uznać za jedną z kluczowych przeszkód utrudniających korzystanie obywatelom z tej formy dialogu z władzą publiczną.
Paulina Sobiesiak-Penszko
Instytut Spraw Publicznych
