Relacja z konferencji Ustawa o petycjach – impuls dla aktywności obywatelskiej
15 września 2015 r. w Senacie odbyła się konferencja „Ustawa o petycjach – impuls dla aktywności obywatelskiej”, zorganizowana w ramach kampanii informacyjno-edukacyjnej „Petycja – Twoje prawo” przez Kancelarię Senatu wspólnie z Instytutem Spraw Publicznych. Podczas spotkania wskazywano m.in. na zalety i wady uchwalonej z inicjatywy Senatu ustawy o petycjach, która weszła w życie 6 września 2015 r. i nadała ustawową rangę konstytucyjnemu prawu do petycji.
Otwierając konferencję, przewodniczący Komisji Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej senator Mieczysław Augustyn, jeden z inicjatorów tej regulacji, podkreślił, że oprócz ustawy samorządowej można ją uznać za jedno z najważniejszych osiągnięć Izby. Jak przekonywał, obie ustawy oddały dużą część władzy publicznej w ręce obywateli.
W opinii rzecznika praw obywatelskich Adama Bodnara ustawa stanowi przykład bardzo dobrej współpracy między Senatem i jego urzędem. Jego zdaniem petycja może być skuteczną formą wpływania na władzę publiczną w celu podjęcia przez nią działań służących obywatelom. W wypadku ważnego problemu społecznego, którego rozwiązanie wymaga zmian ustaw czy prawa miejscowego, petycja może się stać skuteczną formą działania ze strony organizacji pozarządowych, osób indywidualnych czy grup obywateli i zwrócenia na niego uwagi administracji. Rzecznik podkreślił, że obecnie najważniejsze jest spowodowanie, by petycja stała się realnym narzędziem aktywizowania obywateli. Aby w przyszłości ustawa dobrze im służyła, organy władzy publicznej nie powinny utrudniać korzystania z niej. Dlatego należy przygotować kadry w administracji, aby należycie stosowały ustawę o petycjach i nie próbowały blokować korzystania z niej przez obywateli. Największego oporu w tym względzie rzecznik spodziewa się po stronie samorządów. Za niezwykle ważne zadanie uznał kształcenie obywateli, jak stosować ustawę. Zadeklarował, że Biuro Rzecznika Prawa Obywatelskich będzie się angażowało w ten proces, a jego eksperci „będą wzmacniali wszystkie inicjatywy, które służą wzmacnianiu kadr i promowaniu tego ważnego dla obywateli instrumentu”. „Wierzę, że organizacje pozarządowe, obywatele sobie poradzą, będą umieli z ustawy wyciągnąć to, co najlepsze. Natomiast wydaje mi się, że większa trudność będzie po stronie administracji” – dodał rzecznik Adam Bodnar.
O potrzebie podnoszenia świadomości obywatelskiej w kontekście nowego prawa do petycji mówił prezes Instytutu Spraw Publicznych Jacek Kucharczyk. Przypomniał, że instytut i inne organizacje pozarządowe miały swój udział w jego powstawaniu. Jak zaznaczył, jako działający już od ponad 20 lat Think Tank ISP od dawna wskazywał na słabe kompetencje obywateli w korzystaniu z ich praw i na potrzebę ich zwiększania. Jednocześnie badania prowadzone przez instytut pokazywały społeczne niezadowolenie ze zbyt małego wpływu na sprawy publiczne. Dlatego ustawa o petycjach wydaje się niezwykle potrzebna w przełamaniu tych negatywnych tendencji. Prezes Jacek Kucharczyk uznał to za kwestię niezwykle istotną dla naszej demokracji. Jak zaznaczył, ważne, by ustawa o petycjach zaczęła funkcjonować na różnych szczeblach życia publicznego, przede wszystkim na szczeblu samorządowym. Według niego to szansa, by Polacy nabrali poczucia wpływu na życie kraju i zmienili swój stosunek do polskiej demokracji. Prezes Instytutu Spraw Publicznych zaznaczył, że ustawa o petycjach konkretyzuje prawo do petycji zagwarantowane obywatelom w art. 63 konstytucji. Jak dodał, dotychczas nie mogło ono być stosowane właśnie ze względu na brak odpowiedniej ustawy, określającej m.in. sposób składania i tryb rozpatrywania petycji. Prezes Jacek Kucharczyk wyraził zadowolenie, że Senat wspólnie z organizacjami pozarządowymi podejmuje działania mające przygotować zarówno obywateli, jak i instytucje publiczne, które będą adresatami petycji, do tego, by prawo do nich rzeczywiście stało się dla obywateli realnym sposobem wpływania na życie publiczne.
Podczas konferencji na temat genezy ustawy o petycjach i jej najważniejszych postanowień mówił senator Mieczysław Augustyn. Jak przypomniał, zanim ponad rok temu doszło do uchwalenia tej ustawy, podobne próby podejmowano wcześniej kilkakrotnie, zawsze jednak kończyły się one niepowodzeniem. Według senatora działo się tak dlatego, że „żadna poważna siła nie stała za tym prawem, nie upominała się o jego stosowanie”. Ponadto swoje obawy zgłaszali samorządowcy, bojąc się „zamulenia instytucji publicznych, samorządów lawiną wniosków, żądań, propozycji, petycji”. By pokazać, że petycji nie należy się obawiać, w 2008 r. Senat zmienił swój regulamin, rozszerzając kompetencje Komisji Praw Człowieka i Praworządności i powierzając jej rozpatrywanie petycji kierowanych do Senatu. Senator Mieczysław Augustyn stwierdził, że jednym z głównych problemów podczas prac nad ustawą było zdefiniowanie petycji tak, by można ją było odróżnić od wniosku czy skargi.
Senackie doświadczenia w realizacji petycji omówił zastępca przewodniczącego Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji senator Jan Rulewski. Jak przypomniał, w ciągu 6 lat rozpatrywania petycji komisja pracowała nad 125: 50 w VII kadencji Senatu, z których powstało 10 projektów ustaw, i 75 w obecnej, VIII kadencji, z których powstało 15 projektów ustaw. W wyniku prac komisji uchwalono m.in. nowelizację ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz nowelę ustawy o podatkach i opłatach lokalnych.
Podczas konferencji odbył się także panel dyskusyjny, w czasie którego podjęto próbę odpowiedzi na pytanie: czy petycje mogą stać się skutecznym instrumentem kształtowania dobrego prawa lokalnego?. W panelu udział wzięli: dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich Mirosław Wróblewski, dyrektor Biura Związku Miast Polskich Andrzej Porawski, ekspert Instytutu Spraw Publicznych Tomasz Schimanek, dyrektor programowy Stowarzyszenia Sieć Obywatelska Watchdog Polska Katarzyna Batko-Tołuć. Paneliści wskazywali m.in. na wady ustawy, m.in. nieprecyzyjną definicję petycji zawartą w ustawie czy zapis dotyczący podpisu elektronicznego w wypadku składania petycji drogą elektroniczną. Za zaletę uznano natomiast jej lapidarność, ustawa liczy zaledwie 17 artykułów, które zmieściły się na 3 stronach.
Zdaniem Katarzyny Batko-Tołuć paradoksalnie dobrze się stało, że ustawa o petycjach weszła w życie dopiero teraz. Jeszcze 10 lat temu trafiłaby w społeczną próżnię. Obecnie dzięki intensywnym działaniom organizacji pozarządowych udało się w wielu miejscach wypromować lokalnych liderów, ludzi, którym bliska jest troska o dobro wspólne. Stało się to również dzięki takim regulacjom, jak ustawa o funduszu sołeckim, która uświadomiła lokalnym społecznościom rolę ich aktywności we wpływaniu na ich sprawy.
Podczas spotkania rozstrzygnięto konkurs dziennikarski „Petycja i odpowiedzialna aktywność obywateli”, zorganizowany przez Instytut Spraw Publicznych wspólnie z Kancelarią Senatu, skierowany do dziennikarzy prasowych, telewizyjnych, radiowych i internetowych, tworzących zarówno w mediach o zasięgu lokalnym, jak i regionalnym, a także autorów materiałów informacyjnych zamieszczanych w mediach obywatelskich o charakterze lokalnym i/lub regionalnym, portalach lub blogach internetowych skierowanych do społeczności lokalnych. Jego celem było upowszechnianie wiedzy o petycji jako sposobie odpowiedzialnego, aktywnego wpływania obywateli na decyzje podejmowane przez administrację publiczną, w szczególności samorządy gminne i powiatowe, a także o ustawie o petycjach, która określa sposób składnia petycji i odpowiadania na nie. Do konkursu można było zgłaszać materiały autorskie w języku polskim: artykuły prasowe, artykuły internetowe, internetowe materiały audiowizualne, audycje radiowe i programy telewizyjne, zgodne z celem konkursu, opublikowane, wyemitowane lub udostępnione od 1 stycznia 2013 r. do 12 sierpnia 2015 r. Materiały mogły mieć formę: publikacji prasowej, publikacji internetowej, materiału audio, materiału audiowizualnego o dowolnej długości i czasie emisji. Zgłoszone w konkursie prace oceniało jury w składzie: senator Mieczysław Augustyn, prof. Beata Łaciak z Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Spraw Publicznych, dziennikarki Ewa Ivanova z „Dziennika Gazety Prawnej” i Ewa Siedlecka z „Gazety Wyborczej”, a także Dariusz Konik, założyciel portalu www.zmienmy.to.
Decyzją jury I miejsce zajął Bartosz Wilk z „Gazety Goleniowskiej”, II miejsce – Piotr Trudnowski z Internetowego Miesięcznika Idei, a III miejsce – Anna Gryta z portalu Lubartów24.pl. Przyznano także 2 wyróżnienia: Agnieszce Gorzkowskiej z tygodnika „Nasz Ursus” i Magdalenie Pokrzyckiej-Walczak – blog Stacja Innowacja.
Zapis wideo konferencji
